اتاق تمیز یا همان کلین روم به فضایی گفته میشود که در آن میزان ذرات معلق، میکروبها و سایر آلودگیها به شدت کنترل میشود. این اتاقها معمولاً در صنایع و بخشهایی که حساسیت بالایی نسبت به آلودگی دارند، مورد استفاده قرار میگیرند. از جمله این صنایع میتوان به داروسازی، تجهیزات پزشکی،صنایع الکترونیکی، پزشکی و حتی تحقیقات علمی اشاره کرد. در این اتاقها، به طور خاص توجه زیادی به کنترل دما، رطوبت، فشار هوا و جریان هوا میشود تا از هرگونه آلودگی احتمالی جلوگیری گردد.
فهرست مطالب
- ویژگیهای اتاق تمیز یا کلین روم
- کاربردهای اتاق تمیز
- ساختار و طراحی اتاق تمیز
- استانداردهای اتاق تمیز یا کلین روم
- انواع آلودگی در کلين روم
- تجهيزات اتاق تمیز یا کلین روم
- چگونه اتاق تمیز را نگهداری کنیم؟
ویژگیهای اتاق تمیز یا کلین روم
اتاقهای تمیز ویژگیهای خاصی دارند که آنها را از سایر فضاها متمایز میکند. این ویژگیها شامل موارد زیر است:
کنترل ذرات معلق: یکی از مهمترین ویژگیهای اتاق تمیز، کنترل دقیق ذرات معلق در هوا است. در این اتاقها، از فیلترهای خاصی مانند HEPA (High-Efficiency Particulate Air) برای جذب ذرات استفاده میشود.
کنترل دما و رطوبت: دمای اتاقهای تمیز معمولاً ثابت و در حدود دمای اتاقهای معمولی است، اما رطوبت آنها به طور دقیق کنترل میشود تا از ایجاد شرایط مناسب برای رشد میکروبها جلوگیری شود.
جریان هوای یکطرفه: هوا در اتاقهای تمیز معمولاً به صورت یکطرفه جریان دارد تا از ورود آلودگیها به داخل اتاق جلوگیری شود. این سیستم به نحوی طراحی شده است که هوا از نواحی پاکتر به نواحی آلودهتر حرکت کند.
محدودیت در ورود و خروج: ورود و خروج افراد به اتاقهای تمیز محدود است و قبل از ورود، کارکنان باید مراحل خاصی مانند پوشیدن لباس مخصوص و استفاده از ابزارهایی مانند ماسک را طی کنند.
در نهايت قوانين آن به گونه اي باشند که انتقال ذرات در مناطق خاص به حداقل ممکن برسند.
کلين روم اتاقي است که در آن تراکم پارتيکل های هوا کنترل شده است و به گونه ای طراحی و ساخته شده که ورود، توليد و باقی ماندن پارتيکل داخل اتاق به حداقل رسانده مي شود و پارامترهاي ديگري مثل دما، رطوبت و فشار الزاماتحت کنترل مي باشند. حذف آلودگی هوا در ابعاد زير ميکرون يک پروسه بسيار مهم در کنترل می باشد.
کاربردهای اتاق تمیز یا کلین روم
اتاقهای تمیز در صنایع مختلف کاربردهای زیادی دارند. برخی از مهمترین کاربردهای این اتاقها عبارتند از:
صنعت داروسازی: در تولید داروهای حساس، اتاق تمیز نقشی حیاتی دارد. این محیطها برای جلوگیری از آلوده شدن داروها به باکتریها و ویروسها استفاده میشوند.
صنعت الکترونیک: در تولید قطعات الکترونیکی مانند نیمههادیها و تراشههای کامپیوتری، هرگونه ذرهای میتواند بر کیفیت محصول تأثیر بگذارد. بنابراین، اتاقهای تمیز برای این صنعت ضروری هستند.
پزشکی و جراحی: در بیمارستانها و اتاقهای جراحی، برای جلوگیری از عفونتها و آلودگیها، از اتاقهای تمیز استفاده میشود.
تحقیقات علمی: در آزمایشگاهها و مراکز تحقیقاتی، محیطهای تمیز برای انجام آزمایشات دقیق و جلوگیری از تأثیر آلودگیها ضروری هستند.
ساختار و طراحی اتاق تمیز
برای ساخت اتاقهای تمیز، نیاز به طراحی ویژهای است که هم از نظر فیزیکی و هم از نظر سیستمی بتواند به کاهش آلودگی کمک کند. برخی از اصول طراحی اتاق تمیز عبارتند از:
استفاده از مصالح خاص
دیوارها، کف و سقف اتاقهای تمیز معمولاً از موادی ساخته میشوند که به راحتی قابل تمیز شدن هستند و میتوانند از نفوذ آلودگی جلوگیری کنند.از مواردی که میتوان اشاره کرد:
- بدون ترک، حفره، درز و خلل وفرج ، بوده و به راحتی نيز تميز شود.
- در مقابل سايش و فرو رفتگي، پايدار و مقاوم باشد.
- توليد الکتريسيته ساکن نکند.
- از جنس آکوستيک و ضد انعکاس صدا باشد.
- توانایی انعکاس مقداری از نور را داشته باشد.
- قابليت جوش يا اتصال به قطعات ديگر را داشته باشد.
- در شکل و اندازه هاي مختلف قابل توليد و به کار گيری باشد.
- در برابر گرما و سرما پايدار باشد.
- عايق حرارتی باشد.
- آنتی باکتريال باشد
کف و دیواره های کلین روم
هنگام راه رفتن، نيروی برشی به کف، اعمال می شود و ذرات از کف، کنده می شوند.به اين علت بايد برای جنس کف از موادی با عمر زياد و مقاومت خوب در برابر سايش و شکستگی استفاده کرد.
کناره اتاق پاک برای آنکه محل تجمع آلودگی نباشد و به راحتي تميز گردد، ماهيچه گذاری می شود که کناره گردی را، پديد می آورد.از ديگر مواد مناسب برای کف، پلی يورتان (Polyurethane) و رزيلی انت(Resilient) وينيلی است.اين مواد برای ديوار نيز قابل استفاده می باشند.
عدم تجمع غبار روی ديوار کلین روم و امکان شستشوی آن مهم است.ديوار نبايد پوسته شود، يا به تدريج ذرات آن خرد شود و همچنين نبايد ناصاف باشد.اجناس مناسب برای ديوار آهن ضد زنگ(استنلس استيل)، وينيل، فورميکا، پوليکا و پوششی از اپوکسی می باشد.اپوکسی در ديواره بهتر کارایی دارد تا کف.
سقف و پنجره
سقف کلین روم معمولا تحت ضربه و سايش قرار نمي گيرد.و به همين جهت از مواد متنوعی می توان استفاده کرد.،فرميکا، پوليکا، فايبرگلاس، و ورق استيل بعضی از اين مواد می باشند. از ناحيه ورودی به بعد، تمام سد هواها، رختکن و دوش هوا در اتاق پاک دارای در هستند و جهت باز شدن اين درها، به طرف ناحيه تميز تر(برای درهای يکطرفه)، می باشد.برای اين درها می توان از يک دمپر که به طور خودکار در را می بندد استفاده کرد.نکته ديگر اينکه، روی درها بايد پنجره شيشه خور نصب شود تا آن سوی در ديده شود.درب های به سمت خروج بايد به صورتی باشد که فشار هوا موجب بسته شدن درب گردد.
پنجره بايد دو جداره و بسته باشد چون نور ناشی از تشعشع خورشيد حرارت موضعی در اتاق ايجاد می کند، در مکان هايی که به تغييرات درجه حرارت حساس می باشند، نبايد از پنجره استفاده کرد. همچنين در داخل کلين روم نبايد از پرده استفاده شود.
سیستم تهویه و معماری کلین روم
سیستم تهویه هوا: سیستم تهویه در این اتاقها به نحوی طراحی میشود که هوای تمیز و فیلتر شده به طور مداوم در فضا جریان یابد و از ورود هوا یا ذرات آلوده جلوگیری شود.
کنترل فشار هوا: فشار هوا در این اتاقها معمولاً بالاتر از فشار بیرون است تا از ورود آلودگیها به اتاق جلوگیری شود.
معماري کلين روم: کلين روم به گونه ای طراحی شده است که جريان هوا در فضای کلين روم با سرعت يکنواخت در مسيرخطوط جريان موازی حرکت می کند.اين نوع جريان هوا ، جريان لامينار ناميده می شود.هرچه محدوديت و موانع بيشتری در جريان هوا موجود باشد، احتمال توربولانس و تلاطم در جريان هوای کلين روم بيشتر خواهد بود.اين تلاطم می تواند سبب حرکت ذرات موجود در هوای کلين روم شود.
استانداردهای اتاق تمیز یا کلین روم
اتاقهای تمیز معمولاً باید با استانداردهای خاصی مطابقت داشته باشند. مهمترین استانداردها شامل موارد زیر هستند:
استاندارد ISO 14644
این استاندارد جهانی برای اندازهگیری و ارزیابی کیفیت هوا و کنترل آلودگی در اتاقهای تمیز استفاده میشود.اين استاندارد محدوده ذرات هوا را برای طبقه بندی های مختلف کلين روم ارائه مي دهد.همچنين می تواند روش های مورد استفاده جهت اندازه گيری ذرات هوا در تعيين کلاس کلين روم را ارائه دهد.
اختصاصی بودن جهت سنجش و پايش به منظور اثبات انطباق با استاندارد1-ISO 14644 : اين استاندارد اطلاعاتی مانند فاصله زمانی لازم جهت سنجش کلين روم را به منظور مشاهده منطبق بودن شرايط آن با استانداردISO 14664-1 فراهم می کند.
GMP (Good Manufacturing Practices)
استاندارد GMP برای صنایع دارویی و غذایی، این استانداردها به رعایت اصول بهداشت و کنترل کیفیت در تولید محصولات کمک میکنند.
طبقه بندی کلين روم ها دراندازه گيري تعداد ذرات ≥0.5 ميکرومتر در هر فوت مکعب از هواي اتاق مشخص می شود.به عنوان مثال، کلين روم کالس100به گونه ای طراحی شده که هيچ وقت اجازه نمی دهد در هر متر مکعب از هوا بيشتر از100ذره 0.5ميکرون يا بزرگتر باقی بماند
انواع آلودگی در کلين روم
آلودگی در کلین روم پروسه ای است که منجر به نشستن ذرات آلوده کننده بر روي مواد، بافت ها يا سطوح می شود.يکی از انواع مهم آلودگی، ذرات(Particulate)می باشد.اين آلودگی می
تواند سبب مختل شدن جريان طبيعی هوای اتاق شود.
آلودگي مولکولی(Molecular)
منابع آلودگی مولکولی شامل انتشار گازهای سمی در هوا، بخارها، الکل، رنگ و چسب و... می باشند. که بايد به اين موضوع توجه داشت که فيلترهای ذرات توانايی حذف آلاينده های مولکولی راندارند.
آلودگی سطحی(Surface)
منابع آلودگی سطحی شامل اثر انگشت(جای انگشت)، چربی پوست، کرم دست، کرم صورت، جلا(Polish)، روغن و گريس، پودر صورت، نرم کننده ها، واکس و...می باشند.
آلودگی ناشی از ذرات(Particulate)
منابع ايجاد کننده آلودگی ناشی از ذرات شامل افراد(پوست، پوسته، مو،الياف لباس و...)، اجسام توليد کننده ذرات(کاغذ، جعبه های مقوايي و...)، اعمال سايشی(اره کردن، سنباده زدن و...) می باشند.
Tool Generated (ناشی از ابزار)
ذرات ناشی از سايش و فرسايش
روغن لرزش ها
جارو، زمين شور و گردگير
Fluids(مایعات)
- ذرات معلق در هوای کلين روم
- باکتری ها، مواد ارگانيک و رطوبت
- پوشش کف کلين روم
- مواد شيميای تميز کننده استفاده شده در کلين روم
- خروج و انتشار گازها به هوای کلين روم
تجهيزات اتاق تمیز یا کلین روم
تجهيزات اتاق تمیز یا کلین روم عبارتند از:دوش هوا، سد هوا، رختکن، سد کفش، زيرپايی، جعبه عبور، سد کفش و غيره
سد هوا
اتاق پاک نسبت به بيرون دارای فشار مثبت است و اين فشار بايد بعد از ورود و خروج نيز ثابت بماند.به همين جهت از سد هوا که ديواره ای در مسير راه است استفاده می شود.تعداد سد هوا، زمانی که از يکی تجاوز کند، به ترتيب در دو سوی مسير قرار می گيرد.موقعيت سد هوا، از در ورودی تا رختکن و در راهرو ورودی است.
دوش هوا
در مسير ورود کارکنان به اتاق پاک ، دوش هوا قرار مي گيرد کارکنان در دو ناحيه، يکی قبل از ورود به رختکن و ديگری قبل از ورود به اتاق پاک ، از دوش هوا عبور می کنند.اگر از يک دوش هوا استفاده شود، بايد آن را قبل از ورود به کلين روم قرار داد.ابعاد آن طوری است که در يک زمان، يک نفر داخل آن باشد.
زیر پایی
زيرپايی ورق چسبناکی است که در کف قرار دارد. هنگام عبور فرد از روی آن، تمام ذرات گرد و غبار و آلودگی که به کف کفش چسبيده است، به اين ورق چسبناک می چسبد.بعد از چند بار عبور از روی آن، خود زير پايی به اندازه کافی آلود می شود.به همين علت تعداد زيادي از اين ورق ها در کف بر روی هم قرار می گيرند تا به محض آلوده شدن ورق رويی را جدا کرده و از ورق بعدی استفاده شود.ورق آلوده غير قابل شستشو و يکبار مصرف است.
جعبه عبور
جهت انتقال ابزار و دستگاه ها ، بدون ضرورت تردد افراد به داخل اتاق پاک ، از جعبه عبور استفاده می شود.جعبه عبور يک قاب مکعبی شکل با دو در است(شکل2.)اين جعبه بين دو ناحيه قبل از رختکن و اتاق پاک قرار مي گيرد.ابزار قبل از ورود به اتاق پاک بايد تميز شود.
گيشه
جهت گفتگوی مستقيم افراد بيرون و داخل اتاق پاک ، بدون ضرورت تردد افراد به داخل محيط، از گيشه استفاده می شود.بهتر است حرفه ای غير ضروری هنگام کار زده نشود.
چگونه اتاق تمیز را نگهداری کنیم؟
نگهداری و تعمیرات اتاق تمیز یکی از چالشهای مهم در این زمینه است. برخی از نکات کلیدی برای نگهداری اتاق تمیز عبارتند از:
نظافت مداوم: نظافت اتاقهای تمیز باید به صورت دورهای و با دقت بالا انجام شود تا هرگونه آلودگی احتمالی از بین برود.
تعویض فیلترها: فیلترهای HEPA و سایر سیستمهای فیلتر باید به طور منظم تعویض شوند تا کارایی آنها حفظ شود.
کنترل محیط: دما، رطوبت و فشار هوا باید به طور منظم بررسی و کنترل شوند تا شرایط اتاق تمیز همواره در حد مطلوب باقی بماند.
قوانين عمومی اتاق تمیز یا کلين روم
- خوردنی ممنوع
- لباس کار
- دستکش
- شستن دست ها
- به جای لنز تماسی از عينک استفاده کنيد
- کمک های اوليه
- گزارش تمامی حوادث و اتفاقات غير معمول
- راهروها، مسيرهاي رفت و آمد، پله ها و راه های ورودی و خروجی ساختمان بايد هميشه باز باشند.
نتیجهگیری
اتاق تمیز یا کلین روم محیطی است که در آن کنترل دقیق آلودگیها، ذرات معلق و سایر عوامل محیطی انجام میشود. این اتاقها در صنایع مختلف از جمله داروسازی، الکترونیک، پزشکی و تحقیقاتی کاربرد دارند و به عنوان یک ابزار حیاتی در تولید محصولات حساس و انجام آزمایشات دقیق شناخته میشوند. با استفاده از تکنولوژیهای پیشرفته و رعایت استانداردهای خاص، میتوان این اتاقها را به محیطهایی کاملاً امن و مناسب برای انجام فرآیندهای پیچیده تبدیل کرد.
شما میتوانید برای مشاوره طراحی و اخذ مجوز های کلین روم با کارشناسان سیب سبز سلامت تماس حاصل فرمایید.